ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

Το αρχαίο Ιερό της Αρτέμιδος της Βραυρώνας έχει δώσει το όνομά του στον παραπλήσιο οικισμό Αρτέμιδα (Λούτσα). Κατά τη γνώμη μου είναι, μαζί με το Λαύριο, η σημαντικότερη, από αρχαιολογικής άποψης, θέση εκτός του αθηναϊκού οικιστικού συγκροτήματος. Αυτό αποδεικνύεται με μια επίσκεψη στο παραπλήσιο μουσείο που είναι ένα από τα αξιολογότερα της Αττικής.

Πώς πάμε: Δρόμοι οδηγούν εκεί από όλες τις κατευθύνσεις, είτε από βόρεια (Ραφήνα) είτε από τα μεσόγεια (Σπάτα) είτε από νότια (Πόρτο-Ράφτη, Μαρκόπουλο). Μόνο ...από τη θάλασσα δεν πάει, αν και στα αρχαία χρόνια υπήρχε λιμάνι. Η πιο ενδιαφέρουσα, ιστορικά, διαδρομή είναι η Μαρκόπουλο - εκκλησάκι Παναγίας Βαραμπά - Φράγκικος πύργος - Παλαιοχριστιανική βασιλική. Αυτή η διαδρομή οδηγεί απευθείας στο Ιερό χωρίς να περάσετε από την Αρτέμιδα (Λούτσα). Είναι η διαδρομή που δείχνει ο χάρτης δεξιά (σημαδεμένη με σκούρο πράσινο χρώμα).

Δείτε στην εικόνα δεξιά τη θέση του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος καθώς και οδηγίες πρόσβασης.

Ιστορία: Τα ευρήματα στην ευρύτερη περιοχή δείχνουν ότι κατοικήθηκε ήδη κατά την Υστερη Νεολιθική Εποχή. Στη Μυκηναϊκή Εποχή, στο λόφο ακριβώς πάνω (νότια) από το ιερό υπήρχε οχυρωμένη ακρόπολη. Στην πίσω πλευρά του λόφου (κοντά στο σημερινό μουσείο) ανασκάφηκε μυκηναϊκό νεκροταφείο
Ηδη από τη γεωμετρική εποχή η θέση πήρε ιερό χαρακτήρα με λατρευόμενη θεότητα αυτή του τοκετού και της καρποφορίας γενικότερα. Αρχικά αυτή πρέπει να ήταν η Ιφιγένεια. Εσείς το ξέρατε ότι το όνομά της δείχνει το ρόλο της ως προστάτιδας της γέννας και της παιδικής ηλικίας (Ιφι - γένεια); Εγώ πάντως, όχι... Αργότερα ο ρόλος αυτός αποδόθηκε στην Αρτεμη.
Το ιερό απέκτησε κύρος στην Αθήνα από τον 6ο αιώνα π.Χ. κι έπειτα. Στην Ακρόπολη υπήρχε τέμενος της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ανάλογο με αυτά που ήταν αφιερωμένα σε άλλους σημαντικές υπαίθριες θεότητες ή ήρωες της Αττικής (Αμφιάραος, Διόνυσος Ελευθερεύς). Κάθε πέντε χρόνια τελούνταν τα Μεγάλα Βραυρώνια, κατά τα οποία πομπή που ξεκινούσε από το ιερό της Ακρόπολης έφτανε στη Βραυρώνα. Οι γιορτές συνοδεύονταν από μουσικούς αγώνες, θεατρική παράσταση, απαγγελίες ποιημάτων κ.α.
Οι δυο χαρακτηριστικές εκφάνσεις της λατρείας της Αρτεμης ήταν οι θυσίες ταύρων και η "αρκτεία". Κατά τη δεύτερη, κορίτσια ηλικίας 5-10 ετών αφιερώνονταν στο ιερό, έμεναν εκεί όλο αυτό το διάστημα και υπηρετούσαν τις λατρείες της θεάς. Προφανώς ήταν "τάματα" των γονιών τους. Ονομαζόντουσαν "άρκτοι" προς τιμήν του ιερού ζώου της Αρτεμης.
Μετά τον 3ο αι. π.Χ., το ιερό και το λιμάνι εγκαταλείφθηκαν εξαιτίας των πλημυρρών και των προσχώσεων (η θέση του ιερού δεν έχει κλίση προς τη θάλασσα). Η περιοχή μέχρι τη θάλασσα έγινε ελώδης. Ελάχιστα ψηλότερα χτίστηκε, στα υστεροβυζαντινά χρόνια, το εκκλησάκι που βλέπετε σήμερα. Η ακριβής θέση του αρχαίου ιερού ξεχάστηκε και δεν υπήρχαν ορατά σημάδια αλλά οι άλλες ενδείξεις ήταν αρκετές ώστε να εντοπιστεί το 1948, με τις ανασκαφές που έγιναν τότε. Το όνομα όμως δεν είχε ξεχαστεί: έμεινε σε δυο χωριά της εποχής της Τουρκοκρατίας που ονομαζόντουσαν Βραώνα.

Περιγραφή: Η κάτοψη του χώρου (πηγή: ΕΚΔ. ΑΘΗΝΩΝ) δείχνει τη διάταξη των διάφορων οικοδομημάτων. Ο οκτάστηλος ναός της θεάς (λίγα πράγματα σώζονται από αυτόν) βρίσκεται πάνω σε τεχνητό πλάτωμα στους πρόποδες του λόφου. Μπροστά (ανατολικά) από το ναό πρέπει να ήταν ο βωμός. Στις υπώρειες του λόφου πίσω από το ναό ήταν πιθανότατα οικήματα των ιερέων και μνημείο της Ιφιγένειας. Κάποτε ήταν σπήλαιο αλλά η οροφή του κατέρευσε και δημιουργήθηκε ο διάδρομος που βλέπουμε σήμερα.

Το χαρακτηριστικότερο από τα κτίρια της Βραυρώνας είναι η μεγάλη ημιτελής στοά δωρικού ρυθμού σε διάταξη "Π" (εικ. 3). Εχουν αναστηλωθεί μερικοί κίονες, δύο τμήματα του επιστυλίου και μερικοί ογκόλιθοι της μετόπης πάνω στην οποία, διακρίνονται και λίγα τρίγλυφα. Επίσης διακρίνονται και αρκετές διακοσμητικές "σταγόνες" μεταξύ επιστυλίου και μετόπης (εικ. 4). Βόρεια από τα δωμάτια των κοριτσιών βρίσκεται άλλη στοά, στο βάθος της οποίας ίσως φυλάγονταν τα ρούχα των γυναικών που πέθαιναν κατά τον τοκετό, μέχρις ότου τα φθείρει ο χρόνος.